زوال عقلی یا دمانس مغزی (Dementia) به مجموعه ای از بیماری ها گفته می شود که به صورت پیشرفته باعث تحلیل قوای شناختی فرد بیمار می شوند. البته در برخی سندرم های دمانس نیز درگیری زودرس و انتخابی رفتارهای اجتماعی فرد حتی بدون اختلال حافظه نیز ممکن است دیده شود.
زوال عقلی، بیماری ای که تا مدت ها خود را پنهان نگاه می دارد!
در انواع بیماری های معروف به زوال عقل یا دمانس، صرف نظر از پیشرفت بسیار آهسته که باعث می شود تنها سال ها بعد از ظهور تغییر در مغز، تغییرات بالینی قابل مشاهده بیماری در فرد مبتلا به وجود بیاید، عوامل دیگری هستند که در مخفی کردن علائم این بیماری ها نقشی به سزا دارند. از این رو، توجه به علائم زودهنگام در بیماری زوال عقلی حائز اهمیت است.
عللی که باعث مخفی شدن بیماری های زوال عقلی می شود
حفظ رفتار اجتماعی طبیعی
در بسیاری از موارد با وجود اختلال در قومی شناختی، که تنها با تست های دقیق مشخص می شود، رفتارهای اجتماعی افراد تا مدتی طبیعی خواهد ماند و بستگان و آشنایان به سختی می توانند از مشکل شخص ر بیمار مطلع شوند. از این رو در ابتدای این بیماری، علائم فیزیکی بارزی مشاهده نمی شود و تشخیص زودهنگام این بیماران با تأخیر مواجه می شود.
عدم آگاهی از علائم زودهنگام زوال عقلی
به عنوان مثال در بیشتر بیماری های زوال عقلی، با وجود اختلال در حافظه ی کوتاه مدت، حافظه طولانی مدت حفظ می شود و افراد معمولا به اشتباه چون خاطرات گذشته را به خوبی به خاطر می آورند، فراموشی مطالب روزانه را به حساب پیری می گذارند و از پیگیری بیشتر مشکل خود صرف نظر می کنند.
رفتارهای جبرانی و پوشاندن علائم
بسیاری از رفتارها و علائم غیر طبیعی را تا مدتی می توان با رفتارهای جبرانی پوشاند. مثلا کسی که حافظه ی خوبی ندارد ممکن است با شوخی کردن و یا طفره رفتن از پاسخ گویی به دیگران، مشکل حافظه ی خود را بپوشاند.
تصور غلط از پیری طبیعی
با افزایش سن، قوای فکری شناختی به طور طبیعی و به مرور تحلیل می رود. با توجه به این که اکثر بیماریهای زوال عقلی در سنین بالا ظاهر می شوند، طبیعی است که بعضی از افراد اختلال در توانایی های شناختی خود را به غلط ناشی از سن زیادشان و نه بیماری بدانند.
عدم تغییر در فعالیت های روزانه
با وجودی که تغییرات در مغز این بیماران سالها زودتر از ظهور علائم شروع می شود، حتی تا مدتی بعد از ظهور علائم بیماری، این بیماران همچنان می توانند فعالیت های روزانه ی خود را انجام دهند.
ترس از بیماری و نفی آن
ترس از این گونه بیماری ها به خصوص بیماری آلزایمر که در جامعه شناخته شده تر است؛ باعث می شود چه خود بیماران و چه دیگر اعضای خانواده، بیماری یا شدت علائم آن را انکار کنند.
عدم باور به وجود درمان
بسیاری بر این باورند که به علت نبودن درمان مناسب برای این گونه بیماری ها، پی گیری علائم آن سودی نخواهد داشت و از این رو، زمانی به پزشک مراجعه می کنند که بیماری بسیار پیشرفت کرده است.
علامت های کلیدی هشدار دهنده دمانس یا زوال عقل
- فراموشی به خصوص فراموشی حافظه کوتاه مدت
- مشکل در انجام کارهای روزمره مثل تهیه ی خوراک، انجام سرگرمی های روزانه و غیره
- مشکل در زبان (دشواری در یافتن کلمه ی مناسب، استفاده از کلمات نادرست، عدم رعایت دستور زبان، عدم درک مطالب، دشواری در خواندن و نوشتن)
- گم گشتگی زمانی و مکانی (مثلا گم شدن در مکانهایی آشنا)
- بازداری زدایی یا عدم مهار رفتارهای نامناسب مانند انجام رفتارهای جنسی بیش از حد یا نامناسب با شرایط سنی و موقعیت اجتماعی فرد
- قضاوت ضعیف در تصمیم گیری های روزمره (به عنوان مثال لباس نامناسب با دمای هوا پوشیدن، نادیده گرفتن ارزش ریالی ورقهی اسکناس و غیره)
- از دست دادن تفکر انتزاعی (از دست دادن توانایی استفاده از اعداد و غیره، درک کنایه ها یا ضرب المثل ها)
- جابه جایی وسایل خانه و قرار دادن آنها در مکان های نامربوط
- تغییر در خصوصیات شخصیتی (ترسو شدن، شکاک شدن، وابسته شدن و غیره)
- خرج غیر متعارف پول (مثلا پول هنگفتی را به یک غریبه دادن و غیره)
- بی انگیزگی و مشارکت نکردن در فعالیت ها
متأسفانه یکی از علائم زودرس در بیماریهای زوال عقلی اختلال در خودآگاهی است. از این رو در بسیاری از موارد بستگان شخص بیمار زودتر متوجه علائم بیماری می شوند.
زوال عقل انواع مختلفی دارد که هرکدام با علائم متفاوتی بروز پیدا می کنند. آلزایمر و سکته های مغزی پنهان مهمترین و شایع ترین علل زوال عقل هستند.
