اختلال خفيف شناختی یا Mild Cognitive Impairment) MCI)، مشکلی است که شاید به دلیل داشتن واژه خفیف در عنوان خود، از سوی افراد، کمی ساده انگاشته و مورد غفلت واقع شود. در حالی که این نوع اختلال شناختی نیز می‌تواند به نوبه خود، باعث از دست رفتن مرحله به مرحله عملکردهای مغز و زمینه ساز بروز بیماری جدی تر زوال عقل شود.
البته باید اشاره کرد که این بیماری لزوما نیز باعث بروز زوال عقل یا دمانس نمی‌شود. تحقیقات نشان داده است که بیماران با علامت «فراموشی» در اختلال شناختی خفیف، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری آلزایمر هستند.
اختلال خفيف شناختی چیست؟
اختلال خفيف شناختی به شرایطی گفته می‌شود که علی رغم کاهش توانایی شناختی در فرد، هنوز تغییر مشهودی در عملکرد فردی و اجتماعی او به وجود نیامده است و در واقع سطحی از اختلال حافظه است که از نظر شدت بین اختلال MCI حافظه ناشی از افزایش سن و بیماری زوال عقل قرار دارد.
با افزایش سن، قوای شناختی کاهش می‌یابد اما میزان این کاهش در اختلال شناختی خفیف بیش از مقداری است که برای سن فرد، طبیعی قلمداد می‌شود. این نوع اختلال زمینه‌های مختلفی از شناخت از جمله حافظه، تکلم، قدرت برنامه‌ریزی، انعطاف فکری و غیره را درگیر می‌کند.
علائم و مشکلاتی که اختلال خفيف شناختی ایجاد می‌کند
اصلی ترین مشکلات در اختلال خفيف شناختی عبارتند از:
- دشواری به یاد آوردن اسامی افرادی که به تازگی با آن‌ها آشنا شده‌ایم
- قرار دادن وسایل در مکان‌های نادرست و عجیب
- فراموش کردن نام وسایل ذکر شده در لیست خرید
- از دست دادن رشته کلام در حین مکالمه و فراموش کردن صحبت های دیگران
- پر زحمت شدن انجام برنامه‌ریزی‌های ساده و تصمیم‌گیری‌های معمول و روزانه
معمولا در صورت بروز چنین علائمی است که شک‌ها و نگرانی‌هایی از سوی فرد بیمار و اطرافیان او آغاز می‌شود و به او هشدار می‌دهند تا برای ارزیابی دقیق‌تر و تأیید قطعی وجود بیماری به پزشک مراجعه کند؛ زیرا تأیید یا رد نهایی باید از سوی یک پزشک حاذق و متخصص صورت گیرد.
افرادی که به این نوع اختلال مبتلا می‌شوند، معمولا از مشکلات حافظه و کاهش سطح عملکرد شناختی خود مطلع هستند اما ترجیح می‌دهند که با راهکارهای جبرانی مانند استفاده از هشداردهنده موبایل، تقویم، فهرست نوشتاری و غیره مشکلات خود را رفع کنند. اگرچه این راه کارها موثرند، گرفتن راهنمایی از یک پزشک نیز می تواند اثربخشی درمان را افزایش دهد.
عواملی که باعث تشدید اختلال خفیف شناختی می شوند
عواملی که باعث تشدید اختلال خفیف شناختی می‌شوند، اغلب شامل سیگار کشیدن، اضطراب، افسردگی، فشار خون بالا، چربی بالا، دیابت و کم تحرکی هستند و عمدتا از فاکتورهایی می‌باشند که قابل درمان و جلوگیری هستند. بنابراین کنترل عوامل خطر برای اختلال خفیف شناختی چندان دشوار نیست و نیاز به کمی صرف زمان و دریافت راهنمایی از سوی پزشک و مشاور دارد.
درمان اختلال خفیف شناختی
به تازگی دانشمندان توانسته‌اند با استفاده از نوعی تصویربرداری جدید که می‌تواند میزان پروتئین مسئول بیماری آلزایمر (آمیلوئید) را مشخص سازد، تعیین کنند که در مغز کدام یک از بیماران با اختلال شناختی خفیف این پروتئین در مغز وجود دارد.
در صورت وجود این پروتئین در مغز، افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف که احتمال بروز آلزایمر در آن‌ها بیشتر از افراد عادی می‌باشد، شناسایی می‌شوند. البته هنوز امکان انجام این نوع تصویربرداری مغزی خارج از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی وجود ندارد؛ اما امید می‌رود در سال‌های آینده با رشد فن آوری‌های شناختی در ایران و جهان شاهد پیشرفت‌های جدیدی در تشخیص زودهنگام زوال عقلی باشیم.
بنابراین، با توجه به اهمیت اختلال خفيف شناختی و سهم آن در بروز بیماری آلزایمر، به افرادی که دهه‌های سنی بالایی را تجربه می کنند و خانواده های آن‌ها، توجه دقیق به تغییرات عملکردهای شناختی در طول زمان و جدی گرفتن کاهش توانمندی‌های شناختی مشاهده شده را توصیه می‌شود. البته این اقدامات می‌بایست روش‌های پایش و درمان را در بر بگیرد و باید در کنار توجه هوشمندانه، تلاش برای حفظ و ارتقای این توانمندی‌ها در طول زمان نیز صورت گیرد.
تأکید بر این نکته ضروری است که در صورت بروز بیماری زوال عقلی، عملکردهای شناختی پله به پله و درصد به درصد کاهش می یابد و افرادی که ذخیره بالاتری از توانمندی‌های مغزی داشته باشند بسیار دیرتر به انواع شدید زوال عقل مبتلا می‌شوند. این ذخیره از عملکردهای شناختی قابل افزایش است و همه افراد می‌توانند با به کار گیری راه کارهای موجود، گنجایش و میزان ظرف توانمندی‌های شناختی خود را افزایش دهند.
روش های تشخیص پزشکی ابتلا به اختلال خفيف شناختی
تشخیص اختلال خفیف شناختی تنها از طریق ارزیابی‌های شناختی و بالینی توسط متخصصان مربوطه صورت می پذیرد. پزشکان از ابزارهای زیر در این تشخیص بهره می برند:
- مصاحبه با بیمار و گرفتن توضیحاتی از او در خصوص تاثیر مشکلاتش در فعالیت‌های روزمره و شغلی
- آزمون‌های ارزیابی عملکردهای شناختی به صورت کاغذ-مدادی یا کامپیوتری
- بررسی حرکات چشم
- بررسی وضعیت تعادل
- معاینه سایر سیستم‌ها نظیر سیستم حسی و حرکتی و بررسی از نظر کندی حرکات، خشکی مفاصل، لرزش و ….
- تصویربرداری مغزی به صورت MRI یا CT Scan در هر بیمار دچار اختلال شناختی در درجه اول برای رد علل قابل درمان بیماری و در درجه دوم برای تعیین نوع بیماری زوال عقلی احتمالی
- آزمایش خون شامل بررسی تست‌های کبدی و کلیوی، تست‌های تیروئیدی، سطح ویتامین B12 و غیره.
