در دهه های اخیر شیوع ابتلا به سرطان در ایران و جهان رو به افزایش بوده است. تغییرات سبک زندگی و عدم توجه به مراقبت های سلامتی از جمله عوامل موثر در این افزایش بوده اند. اما امروزه خوشبختانه، برخلاف گذشته درمان های جدیدی برای انواع سرطان در دسترس است که در صورت تشخیص زودهنگام بیماری، در بسیاری از موارد می تواند به بیماران کمک کند تا طول عمر طبیعی خود را داشته باشند.

میزان آگاهی بیمار و خانواده وی از بیماری، درمان ها و … یکی از ارکان اصلی در موفقیت درمان محسوب می شود، چرا که می تواند موجب افزایش اثربخشی و کاهش عوارض و هزینه های درمان گردد. به همین دلیل آموزش دادن به افراد درباره سرطان از اهمیت فراوانی برخوردار است.

آموزش دادن به بیماران و خانواده های آنها درباره بیماری، درمان، عوارض درمان و نحوه کنترل این عوارض می تواند اضطراب بیمار را کاهش دهد، توانایی مقابله با بیماری را بیشتر کند و کیفیت زندگی بیمار و خانواده وی را ارتقا بخشد. علاوه بر این، بیماران آگاه، پذیرش بهتری نسبت به درمان دارند و در نتیجه پاسخ دهی بهتری به درمان نشان می دهند. آموزش دادن به سایر افراد جامعه نیز می تواند از طرفی به اصلاح سبک زندگی و در نتیجه کاهش احتمال ابتلا به سرطان کمک کند، و از طرف دیگر با تشویق افراد به انجام آزمایشات روتين، منجر به تشخیص زودهنگام بیماری و بهبود پاسخ دهی به درمان شود.

نکات مهمی که بیمار تحت شیمی درمانی و اطرافیان او باید هنگام شیمی درمانی و بعد ازآن رعایت کنند

داروهایی که در شیمی درمانی تجویز می شود می توانند جان بیمار را نجات دهند، ولی به این موضوع هم باید توجه داشت که داروهای شیمی درمانی از دسته داروهای پرخطر هستند، در نتیجه همه اشخاصی که احتمال می رود به طریقی با این داروها در تماس باشند باید نکات ایمنی را رعایت کنند تا تماس با دارو و احتمال بروز عوارض جانبی به حداقل برسد. به همین علت است که هنگام تجویز داروهای شیمی درمانی، پرستار و سایر اعضای کادر درمان از دستکش و سایر ابزارهای محافظتی استفاده می کنند. بیمار تحت شیمی درمانی و اعضای خانواده او نیز ممکن است در معرض تماس با این داروها قرار بگیرند. بنابراین اگر در حال انجام شیمی درمانی هستید و یا یکی از اعضای خانواده تحت شیمی درمانی است بایستی نکات ایمنی را به خوبی در نظر گرفته و به دستورهای آن عمل کنید. در ادامه نکاتی که باید بیمار و خانواده وی رعایت کنند مطرح شده است.

مراقبت های بعد از شیمی درمانی

مراقبت های بعد از شیمی درمانی

مواد دفعی بدن بیمار تحت شیمی درمانی (شامل ادرار، مدفوع و ترشحات بدن) را چطور نظافت کنیم؟

در طول ۴۸ ساعت پس از اتمام هر جلسه شیمی درمانی، داروهای شیمی درمانی از راه های مختلفی همچون ادرار، مدفوع، استفراغ و خون از بدن خارج می شوند. بنابراین در این فاصله زمانی باید نکات زیر رعایت شود:

  • بلافاصله بعد از استفاده از توالت فرنگی درب آن را ببندید و دو مرتبه سیفون را بکشید.
  • در مورد استفاده از توالت ایرانی نیز بعد از استفاده توالت را با مقدار زیادی آب بشویید تا ترشحات به جا مانده شسته شوند.
  • بیماران مرد تحت شیمی درمانی باید به حالت نشسته ادرار کنند تا مانع از پخش شدن ترشحات شوند.
  • پس از استفاده از سرویس بهداشتی، دست هارا با آب و صابون حداقل دو بار به خوبی و با دقت بشویید. اگر احساس کردید هر نوع مایعی روی پوست شما ترشح شده، آن قسمت را نیز با آب و صابون به خوبی بشویید.
  • جهت نظافت سرویس بهداشتی، تمیز کردن ادرار، مدفوع و استفراغ، یا عوض کردن پوشک (در کودکان یا بیماران مبتلا به بی اختیاری ادرار) حتما دستکش دست کنید. پس از اتمام کار اول دستکش را دور انداخته و سپس دست های خور را با آب و صابون به خوبی بشویید.
  • اگر از لگن برای دفع ادرار و مدفوع استفاده می شود، هنگام خالی کردن آن ابتدا دستکش به دست کنید، سپس محتویات لگن را نزدیک به سطح آب در داخل سرویس بهداشتی تخلیه کنید تا از پخش شدن ترشحات جلوگیری شود. بعد از هر بار استفاده از لگن، دستکش به دست کنید و آن را با آب و صابون به خوبی بشویید.
  • پوشک های آلوده را نیز می توانید در سطل زباله معمولی دور بریزید.
  • اگر از کیسه جمع آوری ادرار یا مدفوع استفاده می شود، در زمان خالی کردن آن باید دستکش به دست کرده و کیسه جمع آوری را به صورت روزانه با آب و صابون به خوبی بشویید.

لباس های بیمار تحت شیمی درمانی را چگونه بشوییم؟ زباله ها را چطور دور بریزیم؟

تا ۴۸ ساعت پس از هر جلسه از شیمی درمانی، برای حمل لباس یا زباله هایی که در تماس با داروی شیمی درمانی بوده اند این نکات را رعایت کنید:

  • قبل از دست زدن به لباس ها و وسایل بیمار تحت شیمی درمانی، دستکش بپوشید و بعد از اتمام کار ابتدا دستکش را دور بیندازید و سپس دست ها را با آب و صابون به خوبی بشویید.
  • برای جمع آوری و دور ریختن زباله های آلوده، اگر کیسه مخصوص دارید از آن استفاده کنید و در غیر این صورت زباله ها را ابتدا در یک کیسه بگذارید و در آن را محکم ببندید. سپس داخل کیسه دوم بگذارید و در کیسه دوم را هم محکم ببندید. این کیسه را می توانید با زباله های معمولی دور بریزید.
  • لباس هایی که با دارو و یا مایعات بدن بیمار تحت شیمی درمانی (در ۴۸ ساعت اول بعد از اتمام شیمی درمانی) تماس داشته اند را در صورت امکان بلافاصله بشویید. در غیر اینصورت لباس ها را در کیسه پلاستیکی محکم و در بسته قرار دهید و در اولین فرصت ممکن بشویید.
  • لباس های آلوده را جدا از سایر لباسها بشویید. برای شستشو می توانید از مواد شوینده معمولی و آب ولرم یا داغ استفاده کنید.

شیمی درمانی برای اطرافیان بیمار چه عوارض و خطراتی به همراه دارد؟ (عیادت بیمار شیمی درمانی)

شیمی درمانی برای اطرافیان بیمار چه عوارض و خطراتی به همراه دارد؟

با ذرات دارو یا ترشحات بدن بیمار تحت شیمی درمانی که در محیط پخش شده چه کار کنیم؟

اگر داروهای شیمی درمانی یا ترشحات بدن بیمار در ۴۸ ساعت اول بعد از شیمی درمانی در محیط پخش شد، این اقدامات را انجام دهید:

  • برای تمیز کردن باقی مانده های داروهای شیمی درمانی یا مایعات بدن بیمار حتما دستکش بپوشید. ضایعات را با حوله های کاغذی تمیز کنید.
  • ناحیه مربوط را با آب و صابون بشویید و با حوله های کاغذی خشک کنید.
  • زباله ها را داخل کیسه های مخصوص و یا داخل دو تا کیسه پلاستکی که درب آن محکم بسته شده قرار دهید و بیرون بریزید.
  • بعد از اتمام کار دستکش ها را در آورید و سپس دست ها را به خوبی با آب و صابون بشویید.

اعضای خانواده بیمار تحت شیمی درمانی چه نکاتی را باید رعایت کنند؟ (تماس کودک با فرد شیمی درمانی شده)

تماس کودک با فرد شیمی درمانی شده

چه زمانی دوری از فرد شیمی درمانی شده لازم است؟ اگر یکی از اعضای خانواده شما تحت درمان شیمی درمانی است باید بدانید که:

  • بغل کردن و بوسیدن بیمار تحت شیمی درمانی برای شما و خود بیمار مشکلی ایجاد نمی کند.
  • شیمی درمانی و ارتباط با کودکان: در ارتباط با کودکان نیز، نشستن در کنار بیمار شیمی درمانی شده، بوسیدن، بغل کردن و تماس کودک با فرد شیمی درمانی شده هیچ مشکلی برای کودکان و فرد بیمار ندارد.
  • حضور زن باردار در کنار فرد شیمی درمانی شده (تماس زن باردار با فرد شیمی درمانی شده): اگر باردار و یا شیرده هستید، یا تصمیم به باردار شدن دارید، حضور شما در نزدیکی بیماری که شیمی درمانی می شود منعی ندارد. فقط باید توجه داشته باشید که طی ۴۸ ساعت پس از شیمی درمانی نباید با مایعات بدن بیمار تماس داشته باشید یا آنها را تمیز کنید.
  • می توانید از حمامی که فرد بیمار تحت شیمی درمانی استفاده می کند استفاده کنید. اما فرد بیمار باید توجه داشته باشد اگر مایعات بدن وی در هر سطحی از محیط حمام پخش شد، باید دستکش بپوشد و قبل از اینکه فرد دیگری از حمام استفاده کند محل آلوده شده را با آب و صابون بشوید.
  • ظرف های بیمار تحت شیمی درمانی را می توانید با ظرف های سایر اعضای خانواده بشویید و نیازی به جداسازی ظروف نیست.
  • اگر داروی شیمی درمانی داخل چشم ریخت، چشم را با جریان آب ولرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بشویید. برای داخل چشم از صابون استفاده نکنید.

شیمی درمانی و روابط زناشویی؛ برای داشتن رابطه جنسی با بیمار تحت شیمی درمانی چه نکاتی باید رعایت شود؟

شیمی درمانی و روابط زناشویی

داروهای شیمی درمانی (مانند بسیاری از داروهای دیگر)، در مایعات بدن مثل مایع منی و ترشحات واژینال ترشح می شوند. به همین دلیل برای جلوگیری از تماس همسر بیمار با این داروها، توجه به این نکات لازم است:

  • رابطه زناشویی در دوران شیمی درمانی؛ بیمار و یا همسر وی حداقل تا ۷۲ ساعت پس از هر جلسه از شیمی درمانی باید از کاندوم استفاده کنند.
  • در طول مدت درمان با این داروها باید از روش های مطمئنی برای پیشگیری از بارداری استفاده شود.
  • چه مدت بعد از شیمی درمانی میتوان باردار شد؟ پیشگیری از بارداری تا دو سال پس از اتمام درمان لازم است.
  • اگر بیمار رادیوتراپی می شود، براساس نوع روش رادیوتراپی ملاحظات متفاوتی باید در نظر گرفته شود: رادیوتراپی با روش (External Beam Radiation): در این روش که پرتوهای نامرئی از یک دستگاه به محل تومور تابیده می شود، مدت زمان خاصی بعد از رادیوتراپی برای برقراری رابطه جنسی پیشنهاد نشده است. رادیوتراپی با روش (Brachytherapy): در این روش در حین جراحیلوله های کوچکی داخل تومور می گذارند، و طی ۳ تا ۵ روز بستری در بیمارستان رادیوتراپی از طریق این لوله ها انجام می گیرد. تا زمانی که این لوله ها خارج نشده و (Brachytherapy) تمام نشده تماس جنسی نباید انجام شود.

آیا بارداری و شیردهی در دوران شیمی درمانی امکان پذیر است؟

داروهای شیمی درمانی، خصوصا در سه ماهه اول بارداری، می توانند اثرات سوئی بر روی جنین داشته باشند. به همین دلیل بیمار تحت شیمی درمانی یا همسر وی باید در مدت درمان با این داروها و حداقل تا دو سال پس از اتمام درمان از بارداری جلوگیری کنند. برای پیشگیری از بارداری، استفاده از قرص های جلوگیری از بارداری به تنهایی کافی نیست و باید از یک روش مطمئن دیگر مانند کاندوم هم استفاده کرد (در واقع باید همزمان از دو روش پیشگیری از بارداری استفاده کرد). برخی از داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی در شیر ترشح می شوند و می توانند عوارضی برای کودک در پی داشته باشند. به همین دلیل به طور کلی در طول درمان با این داروها شیردهی توصیه نمی شود.

داروهای شیمی درمانی را چگونه در خانه نگهداری کنیم؟

  • بسیاری از داروهای شیمی درمانی در دمای اتاق قابل نگهداری هستند. جهت اطلاع از یخچالی بودن دارو یا دمای نگهداری آن، به بروشور دارو مراجعه کنید؛ یا از داروساز و پزشک خود سوال کنید.
  • همه داروها را باید دور از گرما، نور آفتاب و رطوبت نگهداری کنید.
  • برای نگهداری دارو می توان از محفظه های معمولی نگهداری دارو موجود در داروخانه ها استفاده کنید.
  • داروهای شیمی درمانی را در کنار سایر داروهای معمول بیمار و در یک محفظه دارویی قرار ندهید. داروهای شیمی درمانی باید به طور جداگانه نگهداری شوند.
  • داروهای شیمی درمانی را دور از دسترس اعضای خانواده، کودکان و حیوانات خانگی نگه دارید.
  • داروهای شیمی درمانی که مصرف نشده، یا بسته بندی آن آسیب دیده، یا تاریخ انقضای آنها گذشته است را به داروخانه یا بیمارستان تحویل دهید و به هیچ وجه داخل توالت یا سطل زباله نریزید.
  • برای هرگونه تماس با دارو و هنگام مصرف آن حتما دستکش دست کنید.

همچنین بخوانید: محدودیت های رژیم غذایی قبل، حین و پس از شیمی درمانی و پرتودرمانی