آناتومی غده تیروئید
تیروئید غده ای پروانه ای شکل است که در جلوی گردن واقع شده و وزن آن در انسان بالغ ۱۰ تا ۲۰ گرم است. غده تیروئید از دو لوب تشكيل شده است که با یک نوار بافتی نازک به هم مرتبط شده اند.
عملکرد تیروئید
غده تیروئید شما دو نوع هورمون اصلی یعنی تیروکسین (T۶) و تری یدوتيرونين (T۳) را تولید می نماید. وظایف این هورمون ها عبارت است از تنظیم مصرف چربی و کربوهیدرات، کنترل درجه حرارت بدن، کنترل میزان ضربان قلب و تنظیم تولید پروتئین.
غده تیروئید همچنین کلسی تونین را که در تنظیم کلسیم خون اثر دارد، ترشح می نماید. میزان آزادسازی تیروکسین و تری یدوتيرونين تحت کنترل غده هیپوفیز و هیپوتالاموس است. هیپوتالاموس ناحیه ای در انتهای مغز می باشد که مشابه یک ترموستات و تنظیم کننده برای کل بدن می باشد. هیپوتالاموس و هیپوفیز به وسیله ترشح هورمون هایی فعالیت تیروئید را تنظیم می نمایند. اگر چه پروسه مذکور اغلب به خوبی کار می کند ولی برخی اوقات تیروئید در تولید مقادیر کافی از هورمون ها ناتوان است.
اعمال غده تیروئید
- کنترل سوخت و ساز بدن
- حفظ سلامت پوست و مو
- اثر بر تحریک پذیری سیستم عصبی
- همکاری با دیگر غدد جهت نگهداری تعادل هورمونی بدن
- کنترل رشد بدن و تکامل ذهنی در خردسالان
- انباشته شدن ید در بدن
- کنترل سرعت پایه متابولیک
- تولید کالری از طریق افزایش مصرف اکسیژن در بافت
- افزایش ضربان قلب و قابلیت انقباض عضله قلب
- تحریک سنتز پروتئین
- تنظیم متابولیسم کربوهیدرات ها
- افزایش سنتز و تجزیه ی کلسترول و تری گلیسریدها
- تكامل عصبی، رشد طبیعی و بلوغ جنسی در پستانداران
بیماری های مربوط به غده تیروئید
- کم کاری تیروئید
- پرکاری تیروئید
- بزرگی غده تیروئید (گواتر)
- ندول ها (توده)
- سرطان تیروئید
- التهاب تیروئید
کم کاری تیروئید
کم کاری تیروئید (به انگلیسی: Hypothyroidism) به حالتی گفته می شود که غده تیروئید نتواند مقادیر کافی از هورمون های خود را تولید کند. زنان، به ویژه زنان بالای ۵۰ سال، بیشتر در خطر ابتلا به کم کاری تیروئید قرار دارند. کم کاری تیروئید در مراحل اولیه به ندرت سبب ظهور علایم بیماری می شود ولی در اغلب مواقع اگر درمان نشود می تواند باعث ایجاد عوارضی از جمله: چاقی، درد مفصل، ناباروری و بیماری قلبی شود. خوشبختانه برای تشخیص این بیماری، آزمایش های دقیقی وجود دارند و درمان آن به وسیله داروهایی که ایمن و موثر هستند صورت می گیرد.
علایم بیماری کم کاری تیروئید
نشانه های بیماری تیروئید بسیار گسترده هستند. در ابتدا به ندرت ممكن است که متوجه نشانه های کم کاری تیروئید نظیر خستگی و کسل شدن باشید و ممکن است این علائم را به افزایش سن خود نسبت دهید ولی به مرور زمان نشانه های بیشتری در شما ظهور می کند. علایم بیماری کم کاری تیروئید ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خستگی
- تنبلی و احساس کسل بودن
- افزایش حساسیت به سرما
- يبوست
- پوست خشک و رنگ پریده
- صورت متورم
- صدای خشن و گرفته
- افزایش سطح کلسترول خون
- افزایش وزن ناخواسته
- درد، حساسیت و سفت شدن عضلات
- درد، سختی یا تورم مفاصل
- ضعف عضلانی
- اختلال در عادت ماهیانه
- ناخن ها و موهای شکننده
- افسردگی
اگر کم کاری تیروئید درمان نشود، چه اتفاقی می افتد؟
اگر کم کاری تیروئید درمان نشود، نشانه ها و علایم بیماری به تدریج شدیدتر می گردند. در این بیماری به علت تلاش بیشتر غده تیروئید جهت ترشح میزان مناسب هورمون ها، به علت زیاد شدن تعداد سلول های تیروئید حجم این غده افزایش می یابد که در این شرایط ممکن است فرد به بیماری گواتر مبتلا شود. میکرودم نوعی دیگر از کم کاری تیروئید می باشد که بسیار نادر است و در این حالت به علت پیشرفته بودن بیماری علایمی بروز می نمایند که می توانند حیات فرد را تهدید کنند. بعضی از این علائم عبارتند از: فشار خون پایین، کاهش تنفس، کاهش حرارت بدن، اختلال توجه و عدم پاسخ به محرکها، كما و حتی مرگ.
عوامل ابتلا به کم کاری تیروئید
اگر چه کم کاری تیروئید در هر شخصی می تواند ظهور کند ولی اساسا در زنان بالای ۵۰ سال بیشتر ملاحظه می شود و خطر این بیماری با کهولت سن بیشتر می گردد. همچنین اگر هر یک از موارد زیر در شما وجود داشته باشد در خطر بیشتری برای ابتلا به کم کاری تیروئید قرار دارید:
- ابتلاء یکی از بستگان نزدیک (مانند والدين و پدربزرگ یا مادربزرگ) به یک بیماری خود ایمنی
- استفاده از پرتو درمانی برای نواحی گردن و نواحی فوقانی قفسه سینه
- برداشتن تیروئید به وسیله جراحی زمان مراجعه به پزشک
- اگر بدون هیچ دلیلی احساس خستگی می کنید و یا نشانه های دیگر کم کاری تیروئید را دارید (از جمله خشکی پوست، تورم صورت، رنگ پریده گی، یبوست و صدای گرفته) به پزشک مراجعه نمایید.
- اگر سابقه عمل جراحی تیروئید را داشته اید.
- اگرسابقه درمان با ید راديو اكتيو و یا داروهای ضد تیروئیدی را داشته اید.
- اگر سابقه پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن و قسمت فوقانی قفسه سینه را داشته اید.
- اگر کلسترول خون بالا دارید با پزشک معالج خود مشورت کنید که آیا ممکن است کم کاری تیروئید علت افزایش کلسترول بدنتان باشد.
- اگر از درمان هورمونی برای معالجه کم کاری تیروئید استفاده می کنید باید برنامه مراجعه به پزشک را به صورت مرتب و طبق توصیه های پزشكتان رعایت نمایید.
کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان
اگر چه کم کاری تیروئید اغلب بر زنان میانسال و مسن اثر می گذارد ولی هر ش خصی می تواند به این عارضه مبتلا شود، از جمله: کودکان و نوجوانان.
اگر در یک نوزاد مشکلاتی مرتبط با کم کاری تیروئید وجود داشته باشد، معمولا علائم زیر بروز می نمایند:
زرد شدن پوست و سفیدی چشمها (زردی)؛ در اغلب موارد این حالت هنگامی به وقوع می پیوندد که کبد کودک نمی تواند ماده ای به نام بیلی روبین را متابوليزه نماید. بیلی روبین در موقع تخريب گلبول های قرمز ایجاد می شود.
- گرفتگی مداوم گلو
- زبان بزرگ و متورم
- تورم صورت
- اختلال رشد و مشکلات غذا خوردن در کودکان
- يبوست
- ضعف عضلانی
- خواب آلودگی بیش از حد
اگر کم کاری تیروئید در کودکان درمان نگردد حتی در موارد خفیف نیز می تواند منجر به عقب افتادگی جسمی و ذهنی در کودک شود. به طور کلی در کودکان و نوجوانان مبتلا به کم کاری تیروئید نشانه هایی مشابه با علایم بیماری بزرگسالان ظهور می کند ولی همچنین ممکن است در آنها مشکلاتی به شرح زیر نیز ایجاد گردد:
- اختلال در رشد که منجر به کوتاهی قد کودک می گردد
- تاخير در ظهور دندان های دائمی
- بلوغ دیررس
- اختلال در رشد و تکامل مغز
لازم به ذکر است که اگر کم کاری تیروئید در کودکان در اسرع وقت تشخیص داده نشود و درمان نگردد می تواند نتایج غیر قابل جبرانی دربر داشته باشد.
آموزش های لازم برای بیمار مبتلا به کم کاری تیروئید
- به بیمار آموزش دهید که خستگی بیش از حد، ریزش مو، خشکی پوست، گرفتگی صدا و از بین رفتن میل جنسی نشانه های کم کاری تیروئید می باشد.
- علايم خفیف کم کاری تیروئید از قبیل خستگی، درد عضلانی و گیجی ممكن است از نظر بیمار یا خانواده به عنوان فرایند طبیعی سالمندی تلقی شود.
- طی درمان باید مراقب تداخل هورمون های تیروئیدی با سایر داروها باشید. هورمون های تیروئیدی ممکن است باعث افزایش گلوکز خون شوند بنابراین لازم است دوز انسولین یا داروهای ضد دیابت تنظیم شود.
- بیمار باید با توجه به توانایی اش تحرک بدنی مناسب داشته باشد و یا در صورت امکان به صورت منظم ورزش نماید.
- در بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید به علت تغییر در وضعیت سوخت و ساز مواد، وضعیت تنفسی و کاهش سرعت متابولیسم، تجویز داروها باید با احتياط صورت گیرد.
- بیمار باید برای کاهش لرز از پتو و لباس اضافی استفاده کند. از به کار بردن بالشتکهای گرماده یا پتوهای برقی خودداری شود.
- پس از درمان موفقیت آمیز کم کاری تیروئید و بهبود علایم، بعضی از بیماران ممکن است دچار افسردگی یا خشم شوند. باید بیمار و خانواده اش آگاه باشند که این پیش آمد قسمتی از سیر بیماری کم کاری تیروئید را تشکیل می دهد. در این مرحله گاهی اوقات نیاز به کمک و مشاوره نیز احساس می شود.
بیمار باید چگونگی مصرف داروها و نیز اثرات مثبت و عوارض جانبی آنها را به طور کامل بداند و در صورت بروز مشکل به پزشک خود مراجعه کند. - مصرف داروهای تجویز شده را، حتی پس از رفع علایم ادامه دهد.
- بیمار و خانواده اش معمولا نسبت به تغییرات ناشی از کم کاری تیروئید بسیار نگران هستند باید به آنها اطمینان داد که بسیاری از علایم، پس از بهبود از بین می رود.
- از انجام دادن آزمایش های دوره ای غافل نشوید و در صورت بروز مشكل با پزشک مشورت کنید.
- رژیم غذایی مناسب برای کاهش وزن و پیشگیری از عوارض این بیماری، رژیم کم کالری سرشار از فیبر، مثل سبزیجات و مایعات است.
