سیروز کبدی (به انگلیسی: Liver Cirrhosis) یا تنبلی کبد یک اختلال جدی و پیش رونده‌ای است که در اکثر عفونت‌های ویروسی مزمن هپاتیت بی و سی، مصرف نابجا الكل، بیماری‌های ارثی و متابولیک، بیماری‌های خود ایمنی، سرباری آهن در کبد و کبد چرب پیشرفته ایجاد می‌شود.
سیروز کبدی چگونه ایجاد می‌شود؟
در جریان ایجاد سیروز کبدی، ابتدا سلولهای کبدی مورد تهاجم مواد آسیب رسان قرار می‌گیرند و این سلول‌ها تخریب شده و از بین می‌روند و در این جریان نکروز سلولی ایجاد می‌شود. سلولهای سالم كبد در پاسخ به مرگ سلولی شروع به بازسازی می‌نمایند و این روند تخریب و بازسازی اگر بصورت مزمن باشد باعث بازسازی جبرانی بخشی از کبد آسیب دیده شده ولی از طرف دیگر با بهم زدن ساختار منظم و یک شکل کبد، یک بافت سفت و سختی بنام فیروز ایجاد می‌شود و در واقع بافت کبد سفت می‌شود. رسوب بافت فیروز (یا هم‌بند) باعث تغییر شکل مسیر رگ‌ها و بازسازی بافت باقیمانده کبد می‌شود. بافت فیروز جایگزین بافت طبیعی کبد می‌شود و این سبب تغییر شکل عروقی و افزایش فشار وریدپورت و عوارض آن نظیر واریس مری و بزرگی طحال می‌شود.
سیروز کبدی برگشت‌پذیر است یا برگشت‌ناپذیر؟
در سیروز کبدی ساختار کبد به هم ریخته و اندازه کبد در نهایت کوچک می‌شود. کبد کوچک نارسا نمی‌تواند سموم را از بدن دفع نماید و به همین دلیل علائم نارسایی کبد به صورت گیجی و منگی و انسفالوپاتی کبدی ظاهر می‌شود.
سیروز کبدی نتیجه نهایی آسیب به سلولهای کبدی است که این پاسخ تاحدود زیادی برگشت‌ناپذیر بوده و در واقع عارضه سیروز کبدی پاسخ عمده کبد به انواع گوناگون تهاجمات طولانی مدت التهابی، سموم الكل و … می‌باشد.
بافت فیروز در کبد چگونه تشکیل می شود؟
آیا تاکنون پس از ترمیم و بهبودی یک زخم پوستی به بافت تشکیل شده در آن ناحیه دقت کرده‌اید؟ بافت ایجاد شده در ناحیه زخم ترمیمی همان بافت کلاژن است. بافت فیبروز از کلاژن تشكيل شده و کلاژن مجموعه‌ای از پروتئین‌های خارج سلولی است که در پاسخ به التهاب در کبد و در محل آسیب دیده ایجاد می‌شود. سلولهای ایتو ( Ito) در حالت عادی در کبد غیر فعال هستند و پس از فعال شدن به علل مختلف نظیر التهاب مواد کلاژن تولید می‌کنند. به نظر می‌رسد اگر سیروز کبدی در مراحل اولیه تشخیص داده شود امکان از بین رفتن یا کاهش شدت فیبروز کبدی وجود دارد و به اصطلاح فیبروز قابل برگشت است. این موضوع در موارد هپاتیت خودایمنی و بیماری ویلسون هم صادق است.
علل سیروز کبدی چیست؟
عوامل متعددی سبب سیروز کبدی می‌شوند. در کشورها غربی سوء مصرف الکل و ابتلا به هپاتیت سی شایع‌ترین علل بروز سیروز کبدی هستند و در کشورهای جهان سوم، چین و خاور میانه هپاتیت بی شایع‌ترین علت بروز سیروز کبدی است. به هر حال هپاتیت بی و سی مهمترین علل سیروز کبدی در دنیا هستند. ابتلا همزمان به هپاتیت بی (B) و دی (D) که جزو شدیدترین مشکلات ابتلا به هپاتیت‌های ویروسی می‌باشند، خطر ابتلا به سیروز کبدی و سرطان کبدی را افزایش می‌دهد.
کبد چرب از عوارض جدی و شناخته شده مصرف طولانی مدت الكل است. در صورت تداخل مصرف الکل، هپاتیت الکلی و آسیب کبدی ایجاد می‌شود. بیماران الكلی مبتلا به سیروز کبدی سابقه مصرف روزانه حداقل نیم لیتر ویسکی، یک لیتر شراب یا در همین حد آبجو را برای حداقل 10 سال دارند. اگرچه با قطع مصرف الکل می‌توان از پیشرفت بیماری سیروز کبدی جلوگیری کرد، اما درمان این بیماری بسیار دشوار بوده و آسیب‌های وارد شده به کبد را نیز نمی‌توان بهبود بخشید.
برخی بیمار‌یها نظیر هموکروماتوز (زیادی آهن بصورت ارثی) بیماری ویلسون (زیادی مس بصورت ارثی)، کمبود آلفا-1 آنتی‌تریپسین، بیماری کلانژیت اسکروزان، بیماری هپاتیت خود ایمنی، سیروز صفراوی اولیه، بیماری‌های مادر زادی کبدی و کبد چرب در مراحل پشرفته می‌توانند سبب سیروز کبدی شوند. مصرف برخی داروها نظیر متوترکسات و آمیودارون به مدت طولانی و همچنین برخی سموم آفات نباتی از علل بیماری سیروز کبدی می‌باشند.
سیروز کریپتوژنیک چیست؟
در برخی موارد که همه علل سيروز بری مورد بررسی قرار می‌گیرند و علتی براک بروز این بیمار پیدا نمی‌شود اصطلاح کریپتوژنیک یا بدون علت بکار می‌رود. برخی از این بیماران قبلا دچار هپاتیت ویروسی نوع بی یا سی شده‌اند و در حال حاضر آرمون‌های موجود مرسوم نمی‌تواند آنها را اثبات کند و در واقع بعد از ایجاد سیروز كبدی ار خون فرد خارج شده‌اند و با آرمون‌های بسیار حساس و در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی می‌توان ردپای این عفونت‌ها را پیدا کرد.
به هر حال علم پزشکی تا به حال نتوانسته تمام علل سیروز کبدی را پیدا کند و ممکن است در آینده مشخص شود که انواعی از هپاتیت خود ایمنی و یا سندرم متابولیک جزو علل سیروز کبدی باشند.
هپاتیت A و E در بروز سیروز کبدی نقش ندارند ولی در صورتیکه فرد مبتلا به بیماری مزمن کبدی مانند هپاتیت B یا C یا فرد مبتلا به سیروز کبدی دچار هپاتیت A شود، بیماری کبدی تشدید می‌شود.
دیگر علل سیروز کبدی عبارتند از:
- هپاتیت ویروسی نوع بی و سی
- اختلال در مسیر خروج خون از کبد (بودکیاری یا نارسایی قلب)
- مصرف مشروبات الکلی
- بیماری های متابولیک مثل هموکروماتوز ، بیماری ویلسون
- انسداد طولانی مدت مجاری صفراوی
- اختلال خود ایمنی
- برخی سموم و دارو ها
- سوء تغذیه و دیابت قندی
مهمترین و بیشترین علت سیروز کبدی در ایران چیست؟
بیشترین علت بیماری سیروز کبدی در اروپا، مصرف بیش از حد و طولانی مدت الکل است. در ایران بیشترین علت بیماری سیروز کبدی، ابتلا به هپاتیت مزمن بی است. باید توجه داشت که از هر 100 نفر بیمار مبتلا به هپاتیت بی از نوع حاد در دوران بزرگسالی، تنها 4 یا 5 نفر به هپاتیت مزمن مبتلا می‌شوند و در صورت عدم درمان و پیشرفت بیمار ممکن است بیماری آنها به سیروز کبدی تبدیل شود.
