بررسی همه علل یائسگی زودرس و روش های درمان آن

در این مطلب واقعیت هایی در مورد یائسگی زودرس، چگونگی تغییر ناگهانی در بدن، یائسگی ناشی از عمل جراحی و بررسی جایگزین های هورمونی مطرح شده است.

زنان همواره منتظرند که دیر یا زود یائسه شوند؛ هرچه دیرتر، بهتر. اما 25 درصد زنان یائسگی زودرس را به واسطه جراحی یا عوامل بهداشتی دیگر تجربه می کنند. تعداد قابل توجهی از خانم ها یائسگی زودرس را بدون هشدار تجربه می کنند. گاهی حتا پزشک هم علایم یائسگی را تشخیص نمی دهد.

تعریف یائسگی زودرس (پیش از موعد) و واقعیت های آن

یائسگی زودرس عادی نیست، یائسگی زودرس پیچیده تر از یائسگی معمولی نیست. بهترین راه برای حفظ سلامت و سبک زندگی در مواجهه با این احتمال، آموزش فرد (دوستان، خانواده و پزشک وی) است. در این ادامه، به چند مورد از یائسگی های غیرمنتظره می پردازیم که فرد را قبل از اینکه آمادگی داشته باشد غافلگیر می کند. شاید دوستان فرد هنوز عادت ماهانه می شوند و از وی می پرسند: «آیا اینجا همیشه گرم است، یا این اولین گرگرفتگی من است؟» و او یائسه شده است. در این قسمت به معرفی یائسگی زودرس می پردازیم.

یائسگی انواع مختلفی دارد، که هریک نام خاص خود را دارد. با اینکه همه آن ها پیامدهای کمابیش یکسانی دارد (پایان عادت ماهانه و باروری) تفاوت هایی نیز وجود دارد.

هر مورد یائسگی متفاوت است. ممکن است خانمی تحت شیمی درمانی قرار گیرد و همچنان بارور بماند، اما خانم دیگری با تجارب تشخیصی مشابه، بعد از شیمی درمانی، دچار نارسایی تخمدان گردد. دو نفر یا دو موقعیت دقیقا یکسان نیستند، بنابراین پیامدها نیز یکسان نیستند. متغیرهای زیادی دخیل است، مانند:

• سابقه بهداشت فردی
• ژنتیک و سابقه بهداشت خانوادگی فرد
• سن
• نوع بدن
• سطح عمومی بهداشت و سلامت
• شرایط محیطی
• سبک زندگی
• البته عوامی طبیعی، تاریخ و میزان مشکل پزشکی فرد

دلایل مختلفی که منجر به یائسگی زودرس می شوند

یائسگی ناشی از مداخله

یائسگی ناشی از مداخله زمانی اتفاق می افتد که عادات ماهانه به دلیل برداشتن يا آسيب تخمدان پایان می یابد. در بسیاری از موارد این نوع یائسگی، نتیجه جراحی است (یائسگی ناشی از عمل جراحی)، اما پرتودرمانی، شیمی درمانی و برخی داروها نیز عملکرد تخمدان را متوقف می سازد (یائسگی ناشی از درمان)۔

یائسگی ناشی از عمل جراحی

اکثر موارد یائسگی ناشی از عمل جراحی در اثر اوفرکتومی (برداشتن تخمدان ها) یا هیسترکتومی (برداشتن رحم) منجر به قطع تأمین خون به تخمدان می شود. بعد از برداشتن تخمدان فرد بلافاصله یائسه میشود.

اگر فقط یک تخمدان سالم باشد، این تخمدان به تولید استروژن ادامه می دهد و یائسگی؛ حداقل برای مدت کمی عقب می افتد. زنانی که رحمشان را برداشته اند اما تخمدان هایشان دست نخورده و سالم است، یائسگی طبیعی را چند سال زودتر از زمان معمول تجربه می کنند.

یائسگی ناشی از عمل جراحی با چند روش اتفاق می افتد. هیسترکتومی معمول ترین نوع یائسگی ناشی از عمل جراحی است. او فرکتومی نیز ممکن است به همراه هیسترکتومی اختیاری در مورد بیماری هایی انجام شود که لزوما مهلک نیستند اما بیمار به درمان های دارویی دیگر واکنش نشان نداده است.

امروزه هیسترکتومی برای بیماری های غیرمهلک کمتر از گذشته انجام می شود. درواقع این نوع جراحی در مواردی خاص گزینه ی مناسبی است. اما این گزینه برگشت ناپذیر عواقب درازمدتی دارد. نباید تصور شود که اولین پیشنهاد برای این عمل، تصمیم درستی است. باید با افراد دیگری هم مشورت شود.

وقتی هزینه ها و مزایای این روش به عنوان گزینه ی اختیاری ارزیابی می شود، امکان یائسگی زودرس نیز باید لحاظ شود. فرد باید خیلی محترمانه به پزشکش بگوید می خواهد با شخص دیگری مشورت کند. اگر پزشک واقعا به منافع فرد احترام می گذارد، باید او را به بررسی تمام گزینه ها قبل از عمل جراحی تشویق کند.

برخی جراحی هایی که برای درمان بیماریهای غیر تناسلی انجام می شوند نیز باعث یائسگی ناشی از جراحی می شود. مثلا ممکن است جراحی سرطان روده ی بزرگ با برداشتن رحم یا تخمدان همراه باشد. ممکن است تخمدان برای درمان اختلالات ناشی از وجود استروژن فراوان، از جمله سرطان سینه یا اندومتریت (التهاب جدارهی رحم) برداشته شود.

یائسگی ناشی از درمان

روش و درمان های دارویی نیز باعث یائسگی زودرس می شود. از جمله ی این روش ها می توان به پرتودرمانی، شیمی درمانی و برخی داروهای خاص اشاره کرد. این واقعیت که پرتودرمانی و شیمی درمانی در بسیاری از موارد باعث یائسگی می شود لزوما به این معنی نیست که در تمام موارد صدق می کند. خطرات و پیامدهای احتمالی باید شناسایی شوند، اما فرد نباید ناامید شود. هر موردی متفاوت است.

اوفرکتومی (برداشتن تخمدان) به سرعت به باروری پایان می بخشد. در مورادی که عملکرد تخمدان توسط دارو یا پرتوافکنی صدمه می بیند، باروری به تدریج و به طرز غیرمنتظرهای کاهش می یابد. فرد حتما باید با پزشک خود در مورد بهترین روش جلوگیری از بارداری حین تغییرات یائسگی مشورت کند.

نارسایی زودرس تخمدان

نارسایی زودرس تخمدان (POF) ممکن است در هر سنی قبل از یائسگی طبیعی اتفاق بیفتد. یائسگی در 30 سالگی یا حتا 20 سالگی ویران کننده است، به خصوص به این دلیل که یائسگی به معنای پایان باروری است.

نارسایی زودرس تخمدان که ناشی از یکی از بیماری های زیر نیست یک درصد زنان را تحت تأثیر قرار می دهد. گاهی دلیل این نوع یائسگی نامعلوم است، اما ممکن است ناشی از بیماریهای مختلفی باشد، از جمله:

• اختلالات سیستم ایمنی
• آنورکسی (بی اشتهایی عصبی) شدید
• اختلالات ژنتیکی سندروم رحم پلی کیستی (PCOS)
• فشار جسمانی مزمن و شدید، که گاهی ورزشکاران حرفه ای یا کسانی که دچار بی اشتهایی ناشی از ورزش هستند، آن را تجربه می کنند.
• سوء تغذيه
• تومورهای غده هیپوفیز

از آنجایی که نارسایی زودرس تخمدان بسیار زودتر از آنچه انتظار می رود اتفاق می افتد، فرد حتا با مشاهده ی علایم پیش از یائسگی، گرگرفتگی و قطع عادات ماهانه، به فکر یائسگی نمی افتد. مشکل اینجاست که پزشک هم به یائسگی فکر نمی کند. این نارسایی به ندرت قابل برگشت است. در مواردی تشخیص و درمان به هنگام مشکل اصلی، تخمدان را نجات می دهد تا قطار یائسگی که پیش از برنامه از ایستگاه خارج شده بود از خط خارج شود. حتا اگر گمان می رود مشکل به یائسگی شباهت دارد، باید با پزشک مطرح و به توصیه ی او عمل شود. فرد باید آزمایش خون بدهد تا پزشک بتواند تشخیص درست و به هنگام بدهد.

درمان ها و روش های مواجهه با یائسگی زودرس

وقتی تولید استروژن متوقف می شود، (خواه با یک حرکت سریع و عظیم یا حرکت آرام و طولانی) اگر فرد داروهای هورمونی مصرف نکند، بدن در معرض همان تغییرات و خطراتی که در یائسگی طبیعی تجربه می شود، قرار می گیرد. مهمترین تفاوت، زمان آن است: هر چقدر سن فرد هنگام تجربه ی یائسگی زودرس کمتر باشد، زمان بیشتری باید با عواقب آن مواجه شود. تصمیم گیری در مورد سلامت خود و مصرف هورمون های جایگزین قبل از یائسگی و کنترل سطح هورمون ها حائز اهمیت است.

شناخت زمان مواجهه با یائسگی

طبق تعریف، یائسگی به یک سال پس از آخرین عادت ماهانه اطلاق می شود. اما اگر رحم برداشته شده باشد، عادت ماهانه قطع می شود. فرد چطور متوجه می شود یائسه شده است؟ تنها راه شناخت توجه به علایم ممکن است. خواب ناآرام، گرگرفتگی، تپش قلب. اگر فرد علايم اصلی پیش از یائسگی را تجربه می کند، احتمالا در حال ورود به پیش از یائسگی است و هورمون ها، مثل امواج توفانی، فراز و فرود دارند. وقتی علايم فروکش می کند و دریا آرام تر می شود، احتمالا فرد یائسه شده است. اگر فرد شک دارد، باید آزمایش هورمون بدهد تا وضع یائسگی او تعیین شود.

زنانی که رحمشان برداشته شده است اما یک یا هر دو تخمدان را دارند اغلب یک تا سه سال زودتر از زنان دیگر یائسه می شوند.

درخواست کمک برای جسم و روح هنگام مواجهه با یائسگی زودرس

هورمون استرادیول (E2)، که در تخمدان تولید می شود، مثل سرمی جادویی برای بدن عمل می کند. استرادیول علاوه بر ارتقای رشد سینه، ایجاد سیکل قاعدگی، حامله شدن (و ماندن) نقش های زیاد دیگری در ارتقا و حفظ سلامت دارد. بافت های داخلی و خارجی را نرم و مرطوب نگه می دارد، به رشد استخوان های قوی کمک می کند، رشد جنسی طبیعی را ارتقا می بخشد.

اگر سرچشمه این ماده ی شگفت انگیز (تخمدان) خشک شود بدون توجه به اینکه دلیل آن جراحی، درمان، ژنتیک یا هر چیز دیگری باشد. شاید با از بین رفتن هورمون ها دیگر فرد به اوج سلامت و قدرت نرسد. اگر قبل از یائسگی بدن بهرهی کاملی از هورمون ها نبرده باشد حفظ بهترین وضعیت بدن پس از یائسگی که بدن به استخوان ها، بهداشت جنسی و سلامت عمومی نیاز دارد، مشکل مضاعفی است.

زنانی که در یائسگی زودرس از داروهای هورمونی استفاده نمی کنند، تقریبا بلافاصله با افزایش خطر مشکلات بهداشتی متعددی مواجه می شوند و تمام این مسائل به دلیل فقدان استروژن است. بنابراین هورمون درمانی این احتمالات را کاهش می دهد.

پزشک با همکاری فرد رژیم دارویی مناسبی را می یابد تا علایم یائسگی را به حداقل و سلامت عمومی وی را به حداکثر برساند و بدین ترتیب فرد بهتر با این تغییرات ناگهانی مواجه شود.

حتا اگر خانمی قصد بچه دار شدن نداشته باشد، از دست دادن توانایی بارداری برای فرد و افرادی که از وی مراقبت می کنند تکان دهنده و از دست دادن قدرت انتخاب دشوار است. عادت ماهانه نشانه عملکرد مناسب بدن است. این فقدان فرد را متأثر می کند و باید کمک بطلبد، حتا اگر بداند یائسگی چه
پیامدی دارد، باید احساسات خود را محترم بشمارد و با مشاور یا درمانگر خود در مورد این اتفاق مشورت کند.

آمادگی برای یائسگی ناشی از جراحی

اگر پزشک پیش بینی کند حین عمل هر دو تخمدان برداشته می شود یا به آنها آسیب می رسد، می داند که هورمون ها تحلیل می روند. برای انتقال نسبتا راحت تر به شرایط جدید، احتمالا پزشک قبل از جراحی مکمل های هورمونی را تجویز می کند (اگر در مورد جراحی مطمئن نباشد، شاید هورمون درمانی را بعد از جراحی آغاز کند).

از آنجایی که هر موقعیتی متفاوت است، نوع هورمون درمانی تا حدود زیادی به اندامی که طی جراحی برداشته می شود بستگی دارد. اگر فرد هنوز رحم دارد، احتمالا ترکیبی از هورمون های استروژن و پروژسترون را به طور متناسب دریافت می کند تا از سرطان پیشگیری شود. اگر رحم برداشته شده است، فرد تحت استروژن درمانی قرار می گیرد تا فقدان استروژن جبران شود و خطر سرطان رحم از بین برود (به یاد داشته باشید که رحم برداشته شده است).
برداشتن رحم، در حالی که تخمدان ها سر جای خود باشند، باعث کاهش تولید هورمون در تخمدان ها نمی شود. اگر تخمدان ها سالم باشند و هورمون تولید کنند فرد یائسگی طبیعی (اما کمی زودتر) را تجربه می کند.

اگر خانمی برای درمان یک بیماری سخت جراحی شود، نباید اجازه دهد کسی با ایجاد نگرانی در مورد یائسگی وی را تحقیر کند. بلکه فقط «باید» نگران از پا درآوردن سرطان سینه یا درمان عفونت مزمن خود باشد. قطعا پرسش هایی در مورد دلایل جراحی و پیامدهای احتمالی آن دارد. این کاملا طبیعی است. اما اگر پزشک بگوید، «بعد از عمل در مورد آن صحبت می کنیم» فرد باید پافشاری کند. شاید پزشک نتواند به تمام پرسشها پاسخ دهد، اما کاملا قابل توجیه است که فرد بخواهد برداشتی کلی از مسائل پس از عمل داشته باشد.

زندگی با هورمون درمانی

منظور زندگی تحت شرایط جدید با نوعی هورمون درمانی است. هورمونها فرد را در وضعیت عجیب و جدیدی قرار می دهد. مصرف با دقت و حوصله ی هورمونها خانم ها را از این وضعیت خارج می کند، یا حداقل نقش مهمی در درک تغییرات روحی و جسمی یائسگی ناشی از مداخله یا یائسگی زودرس دارد.

درست مانند یائسگی طبیعی، در این نوع یائسگی هم استفاده از درمان جایگزین با هورمون کاملا به نیاز فرد بستگی دارد. تنها تفاوتی که باید در این تصمیم گیری لحاظ شود، زمان است. بسیاری از زنانی که یائسگی طبیعی را تجربه می کنند، فقط چند سال تا زمان پایان علایم آزاردهنده ی یائسگی، داروهای هورمونی مصرف می کنند. اما خانم هایی که یائسگی زودرس را تجربه می کنند، باید به مدت نامعلومی به هورمون درمانی اتکا کنند تا اثرات یائسگی از بین برود و فرد و پزشکش احساس کنند براساس استانداردهای یائسگی طبیعی وی یائسه شده است. در این زمان، فرد با کمک پزشکش تصمیم می گیرد باید به هورمون درمانی ادامه دهد یا زمان آن فرا رسیده که مصرف داروهای هورمونی را قطع کند.

استروژن درمانی

اگر خانمی هیسترکتومی انجام داده است، نباید نگران خطر سرطان رحم ناشی از مصرف استروژن باشد. زیرا می تواند علایم یائسگی را کنترل کند و از مزایای استروژن جایگزین، از جمله دفع خطرات بهداشتی که به آن اشاره شد، بهره مند شود. یافته های تحقیقی که سلامت زنان را طی 15 سال مورد بررسی قرار داده بود، نشان میدهد که استروژن درمانی برای زنانی که رحمشان را برداشته اند و سنشان بین 50 تا 59 سال است نه تنها به قلب آسیب نمی رساند، بلکه از بیماریهای قلبی پیشگیری می کند.

درمان ترکیبی

با افزودن پروژسترون (و شاید تستوسترون) که خطر سرطان رحم را کاهش می دهد، خطر سایر مشکلات بهداشتی مربوط به یائسگی در زنانی که اوفرکتومی انجام داده اند اما رحمشان سالم است، به حداقل می رسد.

ذکر این نکته، به خصوص در مورد درمان ترکیبی، حائز اهمیت است که یک ترکیب برای همه مناسب نیست. ترکیبی که برای مادر مؤثر است شاید برای فرزند مناسب نباشد. تناسب هورمون هایی که یک خانم را شاد و سرحال می کند شاید فرد دیگر را بیش از پیش غمگین کند. وقتی پزشک تلاش می کند تا تناسب صحيح (و مقدار صحیح) داروهای هورمونی را بیابد فرد باید صبور و شکیبا باشد.

اطلاعات زیادی در مورد هورمون ترکیبی DHEA وجود دارد. براساس ادعای سازنده آن، DHEA دارویی معجزه آساست که جایگزین یا مکمل هورمون های طبیعی بدن می شود و بیماری ها را بهبود می بخشد. اما باید مراقب بود. هرچند ادعا می شود DHEA علایم را تسکین می دهد و نیروزا و نشاط آور است، تأثیر با ایمنی آن به اثبات نرسیده است. عوارض جانبی DHEA (بم شدن صدا، ضخیم شدن پوست، رشد موی صورت و سردرد) درست به اندازه ی علایم یائسگی آزاردهنده است. خانم ها باید برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این هورمون استروئید، قبل از امتحان خودسرانه ی آن با پزشک خود
مشورت کنند.

اگر خانمی می خواهد DHEA را به تنهایی یا با دیگر انواع هورمون مصرف کند، باید از استفاده یا قطع ناگهانی مصرف آن بدون نظر پزشک جدا خودداری کند. اگر خانمی هنوز رحم دارد، احتمالا هورمون درمانی وی ترکیب متعادلی از هورمون هایی است که به طور طبیعی توسط تخمدان تولید می شود؛ استروژن و پروژسترون، یا حتا استروژن، پروژسترون و کمی تستوسترون. اما اگر رحم برداشته شده است باید فقط از استروژن استفاده کند.

جایگزین های هورمون درمانی

افرادی که نگران استفاده از داروهای هورمونی هستند، می توانند درمان های مناسب و عملی را امتحان کنند. با روش های ساده ی زیر می توان علایم را کنترل کردن روشی برای تسکین گرگرفتگی بیابید. در اتاق سرد با پنجره ی نیمه باز بخوابید. پارچ آب سردی کنار تخت خود بگذارید و از ملافه های صد در صد کتان استفاده کنید. اگر احساس می کنید غذاهای تند باعث گرگرفتگی شما می شود، از خوردن آنها اجتناب کنید. شب خوب بخوابید. اتاق خواب باید مکانی آرام بخش باشد و از آن برای کار یا ورزش استفاده نشود. هر روز به اندازه ی کافی ورزش کنید اما نه یک یا دو ساعت قبل از خواب. نوشیدنی گرم و بدون کافئین قبل از خواب – شیر گرم، چای گیاهی، یا شربت آبلیموی گرم، به آرامش کمک می کند. اگر طی شب زیاد بیدار می شوید، بلند شوید و آرام مطالعه کنید یا مشغول کاری ساده مثل بافتنی شوید تا بی خوابی به سراغتان نیاید.

به خودتان آرامش دهید. هر روز مدیتیشن (مراقبه) یا یوگا و تمرین های تنفس انجام دهید. به خوبی از خود مراقبت کنید. به اندازه ی کافی استراحت کنید، وزن خود را مناسب نگه دارید و سیگار نکشید. مراقب استخوان های خود باشید. تمرین های تحمل وزن را حداقل 5 روز در هفته انجام دهید.

استعمال دخانیات نیز سلامت استخوان ها را به مخاطره می اندازد؛ پس اگر سیگاری هستید آن را ترک کنید. برای مقابله با گرگرفتگی و بی خوابی در صورت تمایل، فرد می تواند با توصیه ی پزشک از داروهای گیاهی استفاده کند. اما به یاد داشته باشیم که چون بسیاری از فرآورده های گیاهی کنترل نمی شود، ممکن است محتوای محصول و مواد مندرج روی برچسب یکی نباشد و شاید محصول، تمیز و بدون افزودنی نباشد.

همچنین فراموش نکنیم داروهای گیاهی لزوما ایمن تر یا مؤثرتر از داروهای هورمونی نیست. اما دغدغه اصلی فرد باید سلامت و امنیت باشد، خواه از داروهای سنتی، محصولات جایگزین، یا تلفيق متعادلی از هر دو استفاده می کند.