آزمایش PSA که به این صورت تلفظ می کنیم (پی اس ای) که مخفف (Prostate Specific Antigen) می‌باشد، ماده‌ای است که توسط غده پروستات ساخته می‌شود.
پروستات، غده کوچکی است که به اندازه یک گردو می باشد و قسمتی از دستگاه تولید مثل مرد را تشکیل میدهد و برای حفظ حیات اسپرم مهم است. این غده اطراف مجرای خروج ادراری را که ادرار از میان آن به بیرون رانده می‌شود، را گرفته است.
اندازه‌گیری PSA (آنتی ژن مخصوص پروستات) در خون
با توجه به اینکه سرطان پروستات، سرطانی است که به کندی پیش می‌رود و در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و تحت درمان قرار بگیرد، خیلی خوب به درمان جواب میدهد، در آقایان، بعد از 50 سالگی توصیه می‌شود، سالی یک بار آزمایش PSA را انجام دهند و در کسانی که پدر یا برادر آنها مبتلا به سرطان پروستات بوده است باید 10 سال زودتر و از 40 سالگی به بعد، این آزمایش را سالی یک بار انجام دهند.
آزمایش پروستات PSA چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام آزمایش PSA ، از شما نمونه خون میگیرند و به همان صورت که برای آزمایش قند خون و یا چربی خون از شما خون گرفته می‌شود، انجام می‌شود و در هر موقع از روز هم می‌توانید انجام دهید.
نکاتی که قبل از انجام آزمایش PSA باید رعایت کنید
- 2 تا 3 روز قبل از انجام آزمایش فعالیت جنسی نداشته باشید.
- در صورتی که عفونت ادرار یا پروستات داشته اید صبر کنید تا کاملا برطرف شود.
- در صورتی که سینوسکوپی (سیتوسکوپی تستی است که برای بررسی مثانه و پیش آبراه به کار می‌رود) انجام داده اید، چند هفته بعد آزمایش بدهید.
میزان PSA نرمال چقدر است؟
- میزان آن در اکثر مردان سالم، کمتر از 4 (ng/dl) (نانوگرم بر دسی‌لیتر) می باشد.
- اگر بین 4 تا 10 باشد، شانس ابتلاء به سرطان پروستات، یک چهارم یا 25 درصد است.
- اگر بالای 10 باشد، شانس ابتلاء به سرطان پروستات، بیشتر از 50 درصد است.
تفسیر آزمایش PSA، باید حتما در کنار معاینه فیزیکی که پزشک اورولوژیست (پزشک متخصص دستگاه ادراری و دستگاه تناسلی در مردان) انجام میدهد صورت بگیرد.
| احتمال سرطان پروستات وقتی معاینه فیزیکی نرمال است | Free PSA (PSA آزاد) |
|---|---|
| 56 درصد | 0 تا 10 درصد |
| 28 درصد | 10 تا 15 درصد |
| 20 درصد | 15 تا 20 درصد |
| 16 درصد | 20 تا 25 درصد |
| 8 درصد | بیش از 25 درصد |
| احتمال سرطان پروستات وقتی معاینه فیزیکی نرمال است | PSA |
|---|---|
| 1 درصد | 0 تا 2 (ng/dl) |
| 15 درصد | 2 تا 4 (ng/dl) |
| 25 درصد | 4 تا 10 (ng/dl) |
| بیش از 50 درصد | بیش از 10 (ng/dl) |
چه عواملی غیر از سرطان پروستات می‌توانند موجب بالا رفتن سطح PSA شوند؟
عوامل دیگری غیر از سرطان پروستات هم می‌توانند باعث بالا رفتن میزان PSA شوند، مثل بزرگ شدن خوش خیم پروستات، افزایش سن و التهاب و یا عفونت پروستات و …
در چه مواردی نتیجه آزمایش PSA مشکوک است؟
در بعضی مواقع، نتیجه آزمایش PSA برای پزشک مشکوک است که شامل موارد زیر است:
وقتی که میزان PSA ، بین 4 تا 10 نانوگرم بر دسی‌لیتر (ng/dl) باشد و در معاینه فیزیکی پروستات هم، پزشک یک پروستات نرم با بافت طبیعی و اندازه طبیعی را لمس کند.
گاهی PSA در محدوده نرمال است یعنی کمتر از 4 (ng/dl) است، ولی پزشک متوجه می‌شود که نتایج آزمایش هر سال، نسبت به سال قبل افزایشی حدود 8 درصد در هر سال دارد و هم چنان یک سیر بالا رونده را نشان میدهد. مثلا آقایی 52 ساله را در نظر بگیرید که آزمایش PSA او به ترتیب:
1.1 و سپس 1.8 و 2.7 در طی 2 سال، بالا رفته بود، با اینکه PSA او کمتر از 4 است ولی سیر بالا رونده آن باید جدی گرفته شود و یک چنین موردی به طور حتم باید بررسی بیشتر شود و به نظر نگران کننده می‌آید. (البته گاهی ممکن است به خاطر التهاب یا عفونت یا ضربه، به طور موقتی بالا برود که دوباره به مقدار قبلی بر می‌گردد ولی وقتی مثل این مورد در طی 2 سال همین‌طور حالت بالا رونده دارد باید حتما بررسی بیشتر انجام شود).
در موارد مشکوک نتیجه آزمایش PSA پزشک چه تصمیمی می‌گیرد؟
پزشک غیر از PSA، یک شاخص دیگر را هم به نام، (Free PSA) یا (PSA آزاد)، اندازه‌گیری می‌کند. PSA آزاد مقداری از PSA است که در خون وجود دارد و به هیچ پروتئینی در خون وصل نیست. چون PSA کل، میزان PSA آزاد و غیر آزاد را با هم اندازه گیری می کند.
اگر (Free PSA) یا همان PSA آزاد بیشتر از 25 درصد کل PSA باشد خیال‌مان کمی راحت می‌شود که احتمال بدخیمی ناچیز است ولی هر چقدر مقدار آن کمتر باشد، احتمال خطر بیشتر است.
در مواردی که پزشک در معاینه فیزیکی، پروستاتی را لمس کند که احساس کند در آن توده سفت و نامنظم وجود دارد، به طور حتم، برای شما بیوپسی (نمونه برداری از بافت پروستات) باید انجام شود. در مواردی هم که معاینه فیزیکی نرمال باشد ولی PSA كل بين 4 تا 10 و (مشکوک می‌باشد) و PSA آزاد هم کمتر از 25 درصد باشد با صلاح دید پزشک اورولوژیست، بیوپسی برای اطمینان خاطر بیشتر سودمند است.
انجام بیوپسی (نمونه برداری از بافت) پروستات
انجام بیوپسی (نمونه برداری از بافت) پروستات هم نه خطری دارد و نه سخت است. برای این کار، از قبل برای شما آنتی بیوتیک تجویز می‌کنند و از شما می‌خواهند که در صورتی که از آسپرین و یا داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل بروفن، ایندومتاسین و داروهایی از این نوع مصرف می‌کنید، بسته به شرایط تان، و با نظر پزشک معالج‌تان بین 5 تا 10 روز قبل قطع کنید تا احتمال خونریزی در حین انجام نمونه برداری بافتی به حداقل برسد.
هنگام نمونه برداری از بافت پروستات، پزشک معمولا از یک بی‌حس کننده موضعی هم استفاده می‌کند و در کل همه این مراحل نمونه برداری بافتی کمتر از 5 دقیقه طول می‌کشد و معمولا، حداقل 8 نمونه بافتی در همین 5 دقیقه میگیرند و اگر لازم باشد، بیشتر از 8 تا میگیرند.
تا چه میزان می‌توان به معیار PSA اعتماد کرد؟
به این نکته مهم توجه کنید که: معاینه فیزیکی پروستات توسط پزشک اورولوژیست بسیار مهم است زیرا مواردی بوده که PSA کمتر از 4 و در محدوده نرمال بوده و در معاینه فیزیکی، پزشک اورولوژیست در لمس توده سفت و یا نامنظمی را لمس کرده است و همین مسئله باعث شده که خیلی زود بدخیمی تشخیص داده شود و با توجه به اینکه سرطانی است که به کندی پیش می‌رود در همان مراحل اولیه، سریع درمان شود.
برای همین توصیه می‌شود انجام آزمایش PSA سالیانه همراه به انجام معاینه فیزیکی پروستات توسط پزشک اورولوژیست حتما انجام شود.
تأثیر سن بر سرطان پروستات
علت سرطان پروستات هنوز ناشناخته است اگر چه با افزایش سن، در مردان، میزان ابتلاء به آن بیشتر می‌شود و به نظر می‌آید که مؤثرترین عامل سن است.
- به طوری که در مردان کمتر از 40 سال میزان سرطان پروستات 0.01 درصد (یک ده هزارم) است.
- از 40 تا 59 سال میزان سرطان پروستات به تقریبا 3 درصد (یک سی و هشتم) می رسد.
- از سن 60 تا 69 سال، میزان سرطان پروستات به تقریبا 7 درصد (یک پانزدهم) می‌رسد.
به طوری که 65 درصد موارد سرطان پروستات در مردان بالای 65 سال تشخیص داده می‌شود و در مردان بالای 80 سال احتمال زیادی وجود دارد که سرطان پروستات داشته باشند و خودشان خبر نداشته باشند و در مردان زیر 50 سال به طور معمول، نادر است.
تأثیر رژیم غذایی در سرطان پروستات
یک عامل مؤثر در پیشگیری از سرطان پروستات رژیم غذایی است. به طوری که در کشوری مثل ژاپن که بیشتر گیاه خوار هستند درصد بروز آن بسیار ناچیز است. به نظر می رسد در کسانی که غذاهای پرچرب و گوشت زیاد مصرف می کنند شانس ابتلاء به سرطان پروستات بیشتر است.
نکته‌ای مهم در مورد تغذیه و سرطان پروستات
خوردن گوجه فرنگی به خاطر ماده مخصوصی که در آن وجود دارد به نام «لیکوپن» باعث کاهش بروز سرطان پروستات می‌شود که در نوع پخته یا کبابی گوجه فرنگی میزان این ماده بیشتر از وقتی است که گوجه فرنگی خام باشد.
هم چنین گوجه فرنگی به صورت رب گوجه فرنگی، سس گوجه فرنگی و هر طور که می توانید مصرف کنید توصیه می‌شود. هر چقدر بیشتر در غذای روزانه استفاده کنید بهتر است، به هر طریقی که می‌توانید. این ماده (ليکوپن) در میوه‌هایی که رنگ قرمز و نارنجی دارند وجود دارد بنابراین خوردن این میوه ها هم مفید است.
