زمانی که افزایش سن باعث کند شدن فعالیت های شناختی می شود، اکثر سالمندان از بی علاقه شدن نسبت به امور و فعالیت هایی که در گذشته برایشان مهم بوده، شکایت می کنند. برای مثال، همچون گذشته از بودن در جمع دوستان و اعضای خانواده لذت نمی برند و در خانه ماندن را به گردش و تفریح ترجیح می دهند.
بسیاری از پزشکان علت این تغییر رفتارها را ناشی از بالا رفتن سن می دانند، اما مطالعاتی که اخیرا انجام شده است نشان می دهد برخی از این تغییرات خلقی ممکن است ناشی از اختلالی به نام سکته های پنهان باشد که در نتیجه تشکیل لخته های بسیار کوچک خون در رگ های عمقی مغز بروز می کند و می تواند بدون داشتن علائم بالینی شدید مانند فلج شدن عضلات و ناتوانی در صحبت کردن، آسیب های جدی به مغز وارد کند.
سکته مغزی چیست و چگونه سکته های پنهان عامل زوال عقل می شوند؟
اما به راستی این که چطور ممکن است سکته ای رخ دهد و فرد متوجه آن نشود، بدان علت است که مناطق مغزی که در جریان این اختلال آسیب می بینند، مناطقی هستند که عمدتا در تفکر و تنظیم احساسات نقش دارند و تشخیصشان نسبت به علائم حرکتی که نمود بالینی دارند، دشوارتر است. همچنین مناطقی که در سکته های پنهان دچار آسیب می شوند، عمدتا نواحی هستند که تغذیه و اکسیژن گیریشان تنها وابسته به یک شریان کوچک و منفرد است که کوچکترین آسیبی آن را مختل می کند. بنابراین ممکن است افراد در حین راه رفتن، رانندگی کردن، باغبانی یا آشپزی کردن دچار چنین سکته هایی شوند و آن را به اشتباه به بالا بودن سن، خستگی، بیماری های دیگر نظیر سردرد و فشار خون یا اتفاق ناگواری که اخیرا رخ داده است نسبت دهند، بی آن که بدانند دچار سکته شده اند.
اگرچه این سکته ها ممکن است در هر سنی رخ دهد، احتمال بروزشان در سنین بالا به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی بیشتر است. علائم این نوع سکته ها به شدت سکته های معمول و آشکار نیست، اما احتمال بروزشان 5 برابر بیشتر از آنهاست و در صورت تکرار زیاد ممکن است مشکلاتی جدی برای فرد به وجود آورد. بنابراین آگاهی از علائم اولیه مهم است و می تواند هشداری در جهت مراقبت بیشتر از سلامت مغز برای افراد باشد.
این علائم اولیه شامل دشواری در نگه داشتن تعادل بدن هنگام ایستادن، از دست دادن کنترل ادرار (گاهی اوقات)، تغییرات شخصیتی و خلقی و کاهش عملکرد شناختی می شوند. حتی در برخی مطالعات، افسردگی را که برای نخستین بار در دوران سالمندی بروز می کند، نشانه ای از وقوع سکته ی پنهان دانسته اند که مطالعات تصویر برداری مغزی نیز آن را تأیید کرده است. البته در این بین نباید نقش عوامل ژنتیکی را نادیده گرفت زیرا محققان نشان داده اند، داشتن برخی عوامل ژنتیکی خاص که باعث ضعیف و شکننده شدن دیواره های عروق خونی مغز می شوند، فرد را مستعد سکته، به ویژه سکته های پنهان می کنند. دیده شده است که بروز سردردهای میگرن در چنین افرادی به نسبت بقیه بیشتر است.
علت بروز این نوع سکته ها نیز همانند سکته های معمول، انسداد جریان خون است که بر اثر تنگ شدن عروق خونی یا خونریزی مغزی رخ می دهد. سیگار کشیدن، فشار خون بالا، بالا بودن قند و چربی خون، چاقی، بیماری دیابت و حملات قلبی از مهم ترین عواملی هستند که می توانند باعث چنین اختلالاتی شوند.
البته برای تشخیص سکته های پنهان نمی توان تنها به اظهارات فردی و شکایات بیمار تکیه کرد زیرا ممکن است عوامل دیگری وجود داشته باشند که به ویژه بر حالات خلقی فرد اثر گذاشته باشند. به همین منظور، امروزه پزشکان برای بیماران بالای 65 سال که با شکایت در خصوص تغییرات خلقی و حافظه مراجعه می کنند و نشانه های دیگری مثل فشار خون بالا و دیابت نیز دارند، از تصویربرداری ام آر آی استفاده می کنند.
اگرچه ممکن است سکته های پنهان در نظر بسیاری از افراد اهمیتی نداشته باشد و برای تشخیص صحیح آن نیز اقدامی نکنند، همان طور که در این بخش و سایر منابع علمی گفته شده است، بیشتر شدن تعداد و تکرار این سکته ها می تواند زمینه ساز سکته های آشکار شدیدی باشد که علائم برگشت ناپذیری ایجاد می کند. این در حالی است که پیش گیری از بروز سکته های پنهان با کنترل عوامل خطر تا حد زیادی سلامت مغز را در سنین بالا تضمین می کند.
بنابراین:
- به اعداد مهم سلامت خود (وزن، میزان قند و چربی خون و فشار خون) توجه کنید و مطمئن شوید که در سطح نرمال هستند.
- غذاهایی بخورید که برای سلامت مغز و قلبتان مفید است.
- به طور منظم ورزش کنید حتی اگر مدت زمان آن کوتاه باشد.
- با دوستان و همکارانتان ارتباط داشته باشید حتی اگر این ارتباط تلفنی باشد.
- سالی یک بار از نظر سلامت جسمی معاینه شوید و تست های لازم را انجام دهید.
- استرس و اضطراب نداشته باشید و آرامش خود را تا حد امکان حفظ کنید.
بدین ترتیب شما می توانید به طور قابل توجهی از خطر بروز سکته های مغزی پنهان در امان بمانید.
چرا سکته مغزی اتفاق می افتد و باید با آن چه کرد؟
سکته مغزی سومین علت مرگ و میر در کشورهای جهان و یکی از پر آسیب ترین اختلالات عصبی است که بیشترین ناتوانی های حسی، حرکتی و ذهنی را به همراه می آورد. آمار و گزارش های جهانی که در این خصوص منتشر شده است حاکی از آن است که هر 45 ثانیه یک سکته اتفاق می افتد و هر سه دقیقه یک نفر جان خود را به علت این بیماری از دست می دهد. اما علی رغم این اخبار ناخوشایند، پزشکان بر این باورند که اگر افراد با مشاهده ی علائم اولیه ی سکته در خود و اطرافیانشان به پزشک مراجعه کنند، می توانند سلامت خود را بازیابند.
اما به راستی سکته ی مغزی چیست و چرا اتفاق می افتد؟
اگر بخواهیم به زبانی ساده جواب این سوال را بدهیم ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که مغز ما برای عملکرد بهینه به سلول های عصبی سالمی نیاز دارد که آن سلول ها نیز خود به مواد غذایی و اکسیژنی احتیاج دارند که از طریق جریان خون به مغز دریافت می کنند. زمانی که خون رسانی به مغز به علل متعددی نظیر فشار خون بالا، مصرف سیگار، بیماری قلبی و دیابت مختل شود و در نتیجه خون نتواند به سلول های مغزی برسد، مرگ سلولی در همان دقایق اول سکته آغاز می شود و سلول ها می میرند و این ضایعه به تدریج پیش روی می کند. از سویی دیگر سلول های مرده باعث آزاد شدن مواد سمی خطرناکی می شوند که در تشدید ضایعه موثر است.
به طور کلی سکته مغزی به دو نوع تقسیم می شود:
- نوع اول سکته ی ناشی از کمبود اکسیژن (ایسکمیک)
- نوع دوم ناشی از خونریزی (هموراژیک)
در سکته ایسکمیک، یکی از عروق مغزی به دلیل لخته شدن خون بسته می شود که باعث می شود خون بسیار کمی از آن عبور کند. در این شرایط، کمبود اکسیژن باعث مرگ سلول های مغزی می شود. در نوع هموراژیک نیز یکی از عروق خونی پاره میشود و باعث خونریزی شدید در آن ناحیه می شود. صرف نظر از نوع سکته، علائم اصلی هشدار که معمولا در اکثر بیماران ظاهر می شوند شامل ضعف، بی حسی و احساس فلج شدن ناگهانی در عضلات دست، پا و صورت، به دشواری حرف زدن، پریشانی و احساس گیج شدن، اختلال دیداری، سرگیجه و سردرد است. پزشک باید در درجه نخست تلاش کند در همان دقایق اول بروز سکته با اقدامات اورژانسی از توسعه ی این آسیب مغزی جلوگیری کند؛ سپس بازتوانی عملکردهای مغزی و جلوگیری از سکته های مجدد می تواند راه حل مناسبی برای بهبود توانمندی های مغزی فرد دچار سکته باشد.
البته می بایست به این نکته نیز اشاره کرد که شدت و مکان وقوع سکته در مغز تعیین کننده ی میزان و نوع آسیب هایی است که می توانند به صورت فلج و ناتوانی های حرکتی، مشکلات دیداری، اختلال در صحبت کردن، از دست دادن حافظه، انقباض و گرفتگی عضلات و مشکلات خلقی مانند افسردگی بروز کنند.
زمانی که بیماران با احتمال سکته به پزشک مراجعه می کنند، او باید بتواند با انجام ارزیابی های دقیقی مانند معاینات بالینی، تست های عصبی، آزمایش خون و جریان خون و انواع خاصی از ام آر آی بروز سکته را تأیید کند. ام آر آی یکی از مهم ترین ابزارهای تشخیصی است که در مورد بیماران با احتمال سکته به کار می رود. این تکنیک روشی بی خطر است که با گرفتن عکس از مغز، محل و میزان ضایعه را در مغز نشان می دهد.
تصویری که از ام آر آی به دست می آید بسیار واضح تر از تصویری است که با روش سی تی اسکن به دست آید. یکی دیگر از روش های تشخیصی مورد استفاده برای سکته، تست جریان خون است که با استفاده از اولتراسوند، عروق مغزی را نشان می دهد و میزان جریان خون داخل آنها را تعیین می کند.
تکنیک دیگری که برای بررسی میزان جریان خون عروق استفاده می شود، آنژیوگرافی است که با تزریق یک ماده رنگی و تابش اشعه ایکس، جریان خون داخل عروق تعیین می شود. البته در حال حاضر نوعی آنژیوگرافی با استفاده از دستگاه ام آر آی نیز امکان پذیر است. بعد از آن که بروز سکته مغزی تأیید شد، درمان آغاز می شود که اغلب به صورت تجویز داروهای شکننده لخته خون است. در بیشتر موارد این داروها در طول سه ساعت اول بروز سکته به بیمار داده می شود که نتایجی اثربخش بر کاهش آسیب های مغزی دارد. آسپرین هم یکی دیگر از داروهایی است که برای جلوگیری از وقوع سکته های بعدی به همراه وافارین که داروی ضد انعقاد و لخته شدن خون است، پس از تشخیص پزشک از ساعات اولیه به بیمار داده می شود.
البته درمان های دارویی تنها گزینه برای جلوگیری از وقوع مجدد سکته نیستند و پزشکان می توانند طی یک عمل جراحی، لخته های خون را از داخل عروق بردارند که به آن عمل «کاروتید اند آرتر کتومی» (کاروتید: رگهای اصلی خونرسان به مغز در گردن، اند: درون، آرتر: رگ، اکتومی: بریدن) می گویند.
بسیار مهم
- اگر شما فکر می کنید که یکی از اطرافیانتان دچار سکته شده است، موارد زیر را انجام دهید:
- از او بخواهید لبخند بزند، آیا لبخند او نامتقارن است و یک سمت صورت به سمت پایین می باشد؟
- از او بخواهید بازوهای خود را بالا ببرد، آیا یکی از بازوها پایین می افتد؟
- یک جمله بگویید و از او بخواهید آن را تکرار کند. آیا به درستی نمی تواند کلمات را واضح و جمله را درست تکرار کند؟
اگر حتی یکی از پاسخ های فرد مثبت باشد؛ باید بدانید که زمان بسیار اهمیت دارد و هرچه زودتر به نزدیک ترین بیمارستان مراجعه کنید. ممکن است مرگ سلول های مغزی بر اثر سکته آغاز شده باشد.
